Mystery Box - dlaczego warto trzymać swój worldbuilding w tajemnicy?

Dlaczego mystery boxy są narzędziem światotwórczym? Jak zmieniają opowieść w test IQ? I dlaczego odbiorcom będzie się to podobać?

Znacie anime “Attak Tytanów” (znane również jako Attack on Titan lub Shingeki no Kyojin)? A może kojarzycie mangę, pierwowzó o tym samym tytule? Bo akurat ta seria idealnie pasuje do tego, jak dobrze używać techniki mystery boxa jako narzędzia światotwóczego.
Ale zaraz, zaraz… Czym w ogóle jest mystery box?

J.J. Abrams

Pamiętam słynne już wystąpienie hollywoodzkiego reżysera J.J. Abramsa na jednej z konferencji TED. Podczas swojej przemowy J.J. miał podzielić się z odbiorcami swoją metodą na pozostanie w kreatywnym flow. Było to o tyle interesujące, że wystąpienie Abramsa pochodziło mniej więcej z lat, gdy największe sukcesy odnosił serial Lost - Zagubieni. Reżyser zatem miał opowiedzieć w zasadzie nie to, jak dla o swoją kreatywność, a to jak udało mu się utrzymać zainteresowanie w tak świetnym serialu.

Pamiętam, że wszystko w tym wystąpieniu kręciło się wokół pudełka z namalowanym na środku znakiem zapytania. J.J. opowiedział, że jest to jego mystery box, czyli tajemnicze pudełko, które w środku ma źródło pomysłów i inspiracji. Cała sztuczka polegała na tym, że ilekroć chciał przyciągnąć uwagę swoich odbiorców, czy to widzów serialu, czy to wręcz publiczność na TEDzie, zbliżał się do mystery boxa tak, jak gdyby chciał ujawnić jego zawartość.

Ale jej nie ujawniał!

Rozumiecie, jak wyglądał mystery box Abramsa?

W rozumieniu narracyjnym, mystery box jest po prostu tajemnicą, która staje się nieraz motorem napędowym całej historii. Ilekroć fabułą zwalnia, możemy przywołać naszą tajemnicę i odkryć cząstkę tego, co kryje. A przynajmniej udawać, że odkrywamy.

W końcu jednak, gdy nasza opowieść zbliża się ku końcowi, należy odkryć wszystkie karty. I tutaj Lost poległ. Jego mystery box był ogromny! Było w nim tak wiele przestrzeni, że widzowie nie mogli dojść do zgodnej teorii na temat tego, jakie może być rozwiązanie zagadki.

Cóż…
Okazało się, że owo rozwiązanie jest… co najmniej niesatysfakcjonujące.
Słabe.
Nieadekwatne do wielkości tajemnicy, jaką obiecywał mystery box.

J.J. Abrams wygrywał jeśli chodzi o pokazywanie i obiecywanie tajemnicy (zresztą tę jego technikę da się zobaczyć zarówno w nowych Gwiezdnych Wojnach, Star Treku, jak i wszystkich innych rzeczach, za które brał się J.J.). Niestety, ten sam reżyser przegrał, jeśli chodzi o rozwiązanie tej tajemnicy.

Ale, ale! Mieliśmy rozmawiać o czym innym, a zeszło na Lost. A to przecież Atak Tytanów używa mystery boxa tak, jak trzeba!

Dlaczego warto używać mystery boxa w worldbuildingu?

Atak Tytanów od samego początku stawia jedno najważniejsze pytanie: kim są Tytani? Ogromne, człekokształtne potwory, których jedynym celem jest pożreć całą ludzkość? Kim one są? Kim są Tytani rozumni? Na czym polega intryga? Kto pociąga za wszystkie sznurki?

Oczywiście, jest to pytanie zakorzenione nie tylko w fabule, ale przede wszystkim w światotwórstwie przedstawionym w anime. W końcu, Tytani są pewnego rodzaju cechą charakterystyczną tego świata. Fikcyjnego świata.

Dzięki temu, że w każdym epizodzie bohaterowie stykają się z Tytanami, my jako odbiorcy zbliżamy się powoli do rozwiązania zagadki Tytanów i otwarcia mystery boxa. W tym momencie, gdy widzowie są już zaangażowani w kolejne odcinki, oglądanie fabuły zmienia się w test IQ. Czy dostrzeżesz wszystkie wskazówki? Czy zrozumiesz, o co chodzi z pozornie niepowiązanych ze sobą faktów? Czy oglądasz na tyle uważnie, by rozumieć niuanse kierujące postaciami i wydarzeniami pokazanymi w produkcji?

Czy domyślisz się, o co chodzi?
Jakie jest wnętrze mystery boxa?

Oczywiście, wykorzystanie analogicznej techniki w naszych dziełach może przynieść analogiczne efekty. Odbiorcy będą zaintrygowani. Będą się zastanawiać nad rozwiązaniem zagadki. Będą tworzyć teorie, dyskutować z innymi fanami i dzielić się swoim punktem widzenia. Słowem, będą cieszyć się tym, co im oferujemy.

Jak zatem tworzyć mystery box?

3 elementy

Gdy się nad tym zastanowię, to mystery box został przeze mnie użyty zarówno w Ucieczce z Cynnei, jak i w Boltzmannie. I chociaż ani w jednym, ani drugim przypadku nie był aż tak rozwinięty jak w Shingeki no Kyojin to i tak przyniósł korzyści w postaci tego, że widzowie i słuchacze chcieli zwyczajnie posłuchać, co stanie się dalej!

W Ucieczce z Cynnei istotnym było pytanie o tajemnicę obcych na planecie oraz o przepowiednię związaną z główną bohaterką.

W Boltzmannie sprawa była postawiona jeszcze bardziej dosadnie i odbiorcy mogli od początku zastanawiać się czym lub kim jest tak naprawdę Boltzmann oraz jakie są prawdziwe intencje głównego bohatera.

Jak widać to, czego użyłem to mieszanka mystery boxa światotwórczego (obca planeta, obcy konstrukt) z fabularnym i osobowym mystery boxem (przepowiednia o Leilani, tajemnica Tomasza Brudera).

Sądzę, że w obu tych opowiadaniach udało mi się ciekawie rozwiązać wszystkie tajemnice (a przynajmniej większość) i to właśnie dzięki temu te zakończone już projekty cały czas generują wyświetlenia na YT.

Jednocześnie, moja praca nie jest tak dobra jak ta z Ataku Tytanów. Bo jak się okazuje, gdy odkrywasz tajemnicę mystery boxa, warty by okazał się on twistem fabularnym. Mało tego! Żeby okazał się dobry, potrzeba nam następujących 3 elementów:

1. Twist zewnętrzny - zmiana tego, co widz wie o świecie

2. Twist wewnętrzny - zmiana motywacji bohatera, zmiana patrzenia na świat, zmiana charakterologiczna

3. Twist filozoficzny - zmiana w naturze konfliktu filozoficznego napędzającego fabułę

Przykład niech pochodzi z samego anime Atak Tytanów. Uwaga! Poniżej lekkie spojlery dotyczące momentu dotarcia ekipy bohaterów do pewnej piwnicy!!!

1. Twist zewnętrzny - gdy bohaterowie w końcu docierają do piwnicy ojca Erena i poznają prawdę o świecie, zmienia się nasze postrzeganie go. Nagle, z mitycznej opowieści o kolebce ludzkości, okazuje się, że istnieje też zewnętrzny świat, który sprawia, że wszystko to, co wiedzieliśmy do tej pory staje na głowie.

2. Twist wewnętrzny - bohaterowie muszą zrewidować swoje motywacje. Z postaci walczących o przetrwanie ostatnich ludzi, walczą teraz z ludzkim wrogiem. Człowiek przeciwko człowiekowi. Zmienia się zatem ich moralność, ich postępowanie i decyzje. Szczególnie dobrze widać to po kolejnych sezonach, gdzie postacie dokonują czynów, których przed poznaniem prawdy z mystery boxa w ogóle by nie popełniły.

3. Twist filozoficzny - zmienia się narracja posuwająca historię do przodu. Zmienia się motyw opowieści. Jest to jednak zmiana ewolucyjna. Zupełnie jakbyśmy czuli, że to co do tej pory uważaliśmy za prawdę jest jedynie trochę inne, acz jest! W przypadku SnK jest to zmiana z konfliktu ludzie vs. potwory na Erdianie kontra Mareńczycy. Jako widzowie musimy ponownie zważyć argumenty obu stron konfliktu i zastanowić się, kogo tak naprawdę wspieramy?

Obiekcje i rozwiązania

Mógłby ktoś powiedzieć, że mystery box to nie dla mnie, bo moja historia nie jest przecież detektywistyczna. Ale tu przecież nie chodzi o historie detektywistyczne! Ani Lost, ani Atak Tytanów nie są historiami detektywistycznymi. Mimo to, wykorzystują tę technikę nad wyraz dobrze, by zwyczajnie zainteresować odbiorcę!

Można też uznać, że mystery box jest dla kogoś zbyt trudną techniką, bo dużo się obiecuje i jeśli spełnienie obietnicy, rozwiązanie zagadki będzie zwyczajnie słabe, to cała nasza opowieść, nie tylko jeden jej element, będzie oceniona negatywnie.

Dlatego poniżej umieszczam listę działań krok po kroku, które można mieć w pamięci jeszcze na etapie projektowania swojego świata i opowiadanej historii. Trzymając się tych zaleceń możemy być niemal pewni, że mystery box zrobimy dobrze :)))

1. Twój świat powinien prezentować ciekawy koncept. O tym jak wymyślać koncepty przeczytasz TUTAJ

2. Twoi bohaterowie powinni dobrze przedstawiać konflikt filozoficzny związany z konceptem na Twój świat. O tym, jak dobrze opracować taki konflikt przeczytasz W TYM MIEJSCU.

3. Stwórz mystery boxa czyniąc główny koncept niejasnym i nie w pełni omówionym. Niech ma ogromny wpływ na postacie w historii, ale nie wyjaśniaj wszystkiego! Niech mystery box będzie tajemnicą zarówno dla odbiorców historii, jak i dla bohaterów opowieści. Niech sami bohaterowie chcą otworzyć mystery boxa i ilekroć to zrobią, niech zyskują cząstkę jakiejś informacji.

4. W trzecim akcie, gdy wykładasz na stół wszystkie karty, upewnij się, że prawda o mystery boxie spełni te 3 założenia:

   1. zmienia zewnętrzny świat - to, co odbiorcy wiedzą o świecie zmienia się w istotny sposób

   2. zmienia wewnętrzny świat bohatera - zmiana psychologiczna postaci, zmiana kierujących nim emocji i motywacji, etyki działania i myśli na jakiś temat

   3. zmienia filozoficznie - transformacja/ewolucja konfliktu z konceptu w coś innego

Standardowo, zachęcam byście dali znać, co myślicie w komentarzach! Do następnego razu!